Wie zorgt voor een vaccinatie van onze communicatie?
In het begin van deze coronacrisis hamsterden we nog massaal wc-papier en stond onze tijdlijn op sociale media bol van grapjes over dat gehamster. Nu is het omgekeerd. Wie op diezelfde sociale media al een jaar, dag in dag uit, geconfronteerd wordt met steeds meer baarlijke nonsens, kwalijke insinuaties en drieste scheldpartijen, weerstaat almaar moeilijker de drang om familieverpakkingen Kleenex in te slaan.
Ja, het is begrijpelijk dat we van alles missen en we dat willen ventileren. Ook op sociale media. De contacten zijn er dan wel virtueel en de expressievormen beperkt, we kunnen er tenminste nog vanuit onze besloten woning met heel wat mensen in contact komen.
En ja, het is begrijpelijk dat mensen misnoegd en soms boos reageren op de coronamaatregelen. Al wekken de sluiting van de horeca, de eenzaamheid, de financiële onzekerheid en tal van andere uitingsvormen van de zogenaamde ‘schaduwpandemie’ vaak zo’n irrationele, egocentrische en kortzichtige reacties op bij de zelfverklaarde toogexperten in onze virtuele cafés, dat het nog een geluk is dat zij in de ‘echte wereld’ geen beslissingen kunnen nemen die mensenlevens op het spel zetten.
Onrustwekkend echter is dat sommigen onder hen de communicatie en meningsvorming nu verder doen ontsporen. Enkelingen van erg diverse pluimage zijn het: van advocaten en lokale politici over ‘natuurartsen’, ‘lifestylecoaches’ tot (ex-)journalisten, professoren en zelfs kerkjuristen. Elk binnen hun domein laten ze een stem horen die volledig tegen de consensus ingaat. In het echte leven zijn ze daarvoor al meermaals teruggefloten door vakgenoten. Op sociale media echter krijgen ze met die ‘tegenstem’ een hele schare volgers achter zich. Voor die volgers volstaat een ‘dissidente stem’ immers al om als ‘kritische stem’ bestempeld te worden en ‘dwarsliggen’ als ‘moedig’.
Door die zogenaamde ‘kritische en moedige’ stem te delen, menen de volgers ook ‘neen’ te zeggen. Die geëchode ‘neen’ beschouwen zij als ‘kritiek’, een ‘eigen mening’ en zelfs een ‘eigen waarheid’. Die nauwelijks te weerleggen is. Want als je er met objectieve feiten of logische argumenten tegen ingaat, worden die als ‘jouw waarheid’ en ‘jouw mening’ weggezet. Zo komen meningen en waarheden die gebaseerd zijn op hele en halve leugens op hetzelfde niveau te staan als meningen en waarheden die gefundeerd en verifieerbaar zijn. Wat communicatie heel moeilijk maakt.
INFLUENCERCLUB
Nog schrijnender is dat deze einzelgängers zich steeds meer aan het organiseren zijn tot een heuse influencerclub. Door posts van andere leden systematisch door te posten, of door onder elke eigen post de volledige ledenlijst van die club te taggen. Zo krijgen die volksmenners, valse profeten, goeroes en charlatans nog meer volgers. En gaan die volgers denken dat ze op zoveel expertise binnen zoveel domeinen kunnen steunen, dat ze een volledig (vals) wereldbeeld bijeen kunnen scrollen. Een wereld waarin polarisatie de norm is en geen enkele poging wordt gedaan om een werkbaar, solidair en eerlijk alternatief te formuleren. Want de verschillende ‘neens’ die deze volgers echoën, zijn slaafse zinnetjes uit het ‘meesternarratief voor corononasceptici’ die de influencers hen oplepelen: 1. Corona is niet gevaarlijk, 2. De maatregelen zijn gevaarlijker dan corona zelf, 3. Iedereen die maatregelen uitvaardigt of verdedigt, is verdacht.
Als die drie riedeltjes, in tal van bedenkelijke variaties, vaak genoeg worden gezongen door die rattenvangers in het virtuele Hamelen dat Facebook heet, en als ze in al evenveel dubieuze toonaarden worden nagezongen, dan krijg je een hele groep mensen die niet alleen irrationeel, misnoegd en boos zijn, maar die ‘neen’ zeggen tegen alles en iedereen. Behalve tegen de pandemie zelf. En ook die houding kan je niet bevragen, want elke vraag ter zake wordt door hen als een aanval gezien.
Wie zorgt nog op tijd voor een vaccinatie van onze communicatie? Want combineer de rotvaart waarin heel wat mensen in de denkput die influencers voor hen groeven tuimelen, met de noodzaak om een vijand aan te duiden en een wijdverspreid wantrouwen tegenover ‘de politiek’, ‘de economie’ en ‘de (farmaceutische) industrie’, en je zit al heel gauw in een denken waar de echte ‘vijand’ geen virus meer is, maar een mythische ‘elite’ of een mythisch ‘big pharma’, die er niet voor zouden terugdeinzen de meest grimmige technieken te gebruiken om de bevolking schade te berokkenen. Nog meer dan deze pandemie sowieso al doet. En dan is communicatie helemaal niet meer mogelijk.
(Deze tekst werd gepubliceerd in De Morgen, 29 maart 2021)