Een stukje over fetisj-hamsters en mutual consent
(zonder dat iemand er fysieke schade aan overhoudt)
"Het is met wederzijds consent en zonder dat iemand er fysieke schade aan overhoudt," zei iemand in mijn facebookpost over de man die dagelijks ergens in Vlaanderen een biljet van 10 euro verstopt, op zijn Instagram- en TikTok-account (met inmiddels bijna 30.000 volgers) de locatie van het verborgen biljet post en zich daar verscholen houdt om van op afstand toe te kijken hoe zijn volgers erop afstormen.
En ja, dat klopt. Het is "met wederzijds consent" dat we blijkbaar massaal beginnen kwispelen wanneer iemand ons wat geld voorhoudt, dat we blijkbaar massaal willen afstormen op een plaats die een persoon ons aanwijst, en dat we er blijkbaar massaal geen probleem mee hebben om ons daarbij te laten begluren door iemand die ons blijkbaar massaal op afroep kan laten gaan en staan waar hij het wil en kan laten doen wat hij wil. Omdat we dat blijkbaar massaal "plezant" vinden, blijkbaar. Of "spannend". Of whatever. En ja, dat gebeurt "zonder dat iemand er fysieke schade aan overhoudt".
Maar er zijn zoveel dingen die we doen "zonder dat iemand er fysieke schade aan overhoudt" en - zogenaamd - "met wederzijds consent". Zo vreten we de aarde leeg alsof haar materiële bronnen oneindig zijn, omdat kapitalisten ons hebben wijsgemaakt dat we moeten consumeren. Zo laven we ons aan afstompende oneliners, dwaze slogans en simpele verhaaltjes van politici, die in hun strijd om aandacht, likes en shares, meer en meer op dealers van goedkope dope beginnen te lijken en die goed beseffen dat verontwaardiging daarbij één van de meest krachtige motoren is. En zo doen we elke vorm van realiteitszin en elk appel op onze persoonlijke verantwoordelijkheid binnen het collectief dat de samenleving is af als "fear porn", maar drinken we onszelf liever in een roes in een van de vele bars die onze totaal doorgeslagen amusement- en genotscultuur rijk is of aan de toog van één van de nieuwe profeten die beweren de "verborgen gehouden waarheid" in pacht te hebben en voor "liefde en verbinding" te zullen zorgen maar ons via "fake news" en "alternative truths" almaar meer van de realiteit wegrukken. Allemaal "zonder dat iemand er fysieke schade aan overhoudt". En "met wederzijds consent". Of toch zogenaamd.
Want kunnen we echt spreken van "wederzijds consent" als we niet eens beseffen wat we doen wanneer we doen wat we hier aan het doen zijn? Of het niet willen beseffen? Of het loochenen? Loochenen dat dat we - zogenaamd - "met wederzijds consent" en "zonder dat iemand er fysieke schade aan overhoudt" meespelen in het perverse spel van "puppet masters"? En dat we zo dat spel blijven handhaven en de machtspositie van de "puppet masters" in kwestie zelfs versterken?
Dat doet allemaal sterk denken aan de "fetisj-hamsters" waar Slavoj Žižek het over had toen hij het verhaal vertelde over een man wiens vrouw was overleden aan borstkanker. De man leek onaangedaan door haar dood en kon kalm praten over de traumatische laatste momenten met haar. Zijn vrienden ontdekten echter dat hij altijd een hamster vasthield tijdens het praten over zijn overleden vrouw. De hamster was ooit het huisdier van zijn vrouw geweest en was nu zijn fetisj, een object dat de dood van zijn vrouw ontkende en hem hielp om de realiteit te ontvluchten. Toen de hamster stierf, stortte de man dan ook ineen en moest hij worden opgenomen voor een lange periode van behandeling voor acute depressie.
Met dit verhaal wilde Žižek aantonen hoe mensen zich vastklampen aan verschillende fetisjen om de harde realiteit van de wereld te vermijden, zelfs als het betekent dat ze zichzelf voor de gek houden. "Dus," zo concludeerde Zizek uit het hamster-verhaal, "wanneer we worden bestookt met beweringen dat in onze post-ideologische cynische tijd niemand gelooft in de geproclameerde idealen, wanneer we iemand ontmoeten die beweert dat hij genezen is van alle geloof, die sociale realiteit accepteert zoals die werkelijk is, zou men altijd dergelijke beweringen moeten tegenspreken met de vraag: OK, maar waar is je hamster - de fetisj die je in staat stelde om de realiteit 'zoals die is' te (doen alsof te) accepteren?"
Maar hier houden we niet alleen onze "fetisj-hamsters" vast door te loochenen wat er werkelijk gebeurt, we gedragen ons ook zelf als "fetisj-hamsters" in handen van figuren die er genot in scheppen dat we, precies door onze eigen fetisjen in te zetten, het spel dat zij voor ons hebben opgezet zo gewillig meespelen en het traject dat zij voor ons uitstippelden zo gewillig volgen. Waardoor machthebbers zich dus aan ons kunnen vastklampen als hun “fetisj-hamsters” en er een cyclus ontstaat waarin bestaande machtsstructuren in de hand worden gehouden en de status quo zelfs wordt bestendigd.
En akkoord, hier in het geval met dat dwaze geld-zoek-spel gebeurt dat allemaal maar op kleine schaal en heeft dat allemaal geen grote politieke of sociale implicaties. Hoewel de perverse component hier juist zo duidelijk is. Zeker door het feit dat die man zich verborgen houdt en vanop afstand toekijkt – nog net niet met een doos kleenex binnen handbereik – om te zien hoe hij er elke dag opnieuw in slaagt als een poppenspeler aan tal van mensen hun touwtjes te trekken. En de manier waarop wij ons als fetisjistische objecten voor die man gedragen ook zo duidelijk zou moeten zijn. We prostitueren ons. Voor 10 euro. Als zeer goedkope hoeren en gigolo’s dus. En als zeer gewillige "fetisj-hamsters".
Maar als we het hier al niet zien of zelfs niet willen zien, hoe willen we het dan inzien voor alle andere perverse spelen waar we in meespelen? We klagen over illustere en verborgen elites maar als er meesterfiguren of would-be-meesterfiguren voor ons staan, gaan we die nog eens gaan ophemelen alsof het "wilde weldoeners" zijn. We zijn doodsbang om te worden gemanipuleerd en bedrogen, maar we laten ons er elke dag dag in dag uit aan vangen. En we spreken over "verzet" en "tegenbeweging" en over "dehumanisering", maar we gedragen onszelf gewillig als objecten in handen van mensen die ons blijkbaar zeer makkelijk kunnen bespelen, zolang we ons wijsmaken dat het "met wederzijds consent" gebeurt. En het niet erg is want "zonder dat iemand er fysieke schade aan overhoudt"
In deze tijden, waarin het klimaat steeds verder opwarmt, oogsten wereldwijd mislukken, wereldoorlogen dreigen, ons politiek en ons economisch bestel op stervens na dood zijn, de sociale ongelijkheid dag na dag groeit en we overspoeld worden door ontelbare stromen aan polariserende desinformatie en misleidende propaganda, gepromoot door internationaal geoliede machines, die een reëel gevaar vormen voor de wetenschap, de journalistiek, het onderwijs en vooral voor de democratie, moeten we onze hamsters loslaten. En al zeker stoppen met de hamster te zijn van precies die figuren waartegen we ons menen te verzetten.